ZBOŻA I ROŚLINY STRĄCZKOWE
Zboża są to rośliny należące prawie wyłącznie do rodziny trawiastych, dające owoce w formie ziarna, które stanowią podstawowy produkt żywienia ludzi.
Do zbóż zaliczamy następujące rośliny: pszenicę, żyto, jęczmień, owies, kukurydzę, proso i ryż.
Pszenica jest najcenniejszym zbożem. Zależnie od czasu zasiewu odróżniamy pszenicę jarą, sianą na wiosnę i ozimą — na jesieni. Pszenica jara jest przeważnie koloru czerwonego, a ozima ma piękną jasnożółtą barwę. Przeciętny skład chemiczny pszenicy — ciała białkowe — 11%, węglowodany — 70%, tłuszcz — 1,9%, sole mineralne 1,7%, błonnik — 1,9%.
Zależnie od zawartości glutenu w ziarnie pszenicy dzielimy pszenicę na szklistą (o dużej zawartości glutenu) *) i mączystą o niskiej zawartości. W Polsce przeważa uprawa gatunków mą-czystych ozimych, co wiąże się z warunkami klimatycznymi, które nie pozwalają na zbytnie rozpowszechnienie upraw odmian szklistych jarych.
Żyto jest w Polsce najbardziej popularnym zbożem, ze względu na dużą wytrzymałość na wahania temperatury (znosi temp. do —32° C, a rośnie już przy +2° C). Tak jak i pszenica, żyto bywa jare i ozime, lecz tylko niewielki procent (do 8 )jest uprawiany jako jare. Żyto zależnie od odmiany posiada barwę od zielonej i seledynowej (najlepsze odmiany) do żółtej i brunatnej. Przeciętny skład chemiczny żyta — ciała białkowe 9%, węglowodany — 70,7%, tłuszcz — 1,7%, sole mineralne 1,7%, błonnik — 1,9%.
Jęczmień w Polsce uprawiany jest przeważnie jako zboże jare, z tego względu, że ma bardzo krótki okres wegetacji. Odróżniamy trzy odmiany jęczmienia: dwu- cztero- i sześciorzędowy. Jęczmienie cztero- i sześciorzędowe mają wy kształtowane na osad-ce kłosowej po trzy kłoski, jęczmień dwurzędowy ma tylko jeden owocujący kłos.
Jęczmień znajduje wielkie zastosowanie jako surowiec dla przemysłu browarnianego i gorzelniczego oraz do wyrobu kaszy. Przeciętny skład chemiczny jęczmienia — tłuszcz — 2,3%, ciała białkowe 12,2%, błonnik — 4,3%, sole mineralne — 2,5%, węglowodany — 65,5%.
Owies uprawiany jest przede wszystkim jako pasza, stosunkowo niewielka jego ilość jest przerabiana na mąkę, płatki i kasze. Budowa ziarna podobna jest jak i ziaren poprzednio omawianych zbóż z tą różnicą, że ziarno pokryte jest ostrymi niezrośniętymi plewkami.
Przeciętny skład chemiczny — tłuszcz — 7—8%, ciała białkowe — 14—16%, skrobia — 18—627', składniki mineralne — 2—2,5%.
Kukurydza. Kukurydza daje ziarno okrągłe lub podłużne, różnej wielkości zależnie od odmiany, koloru białego, żółtego lub czerwonego. Obecnie w Polsce nastąpił olbrzymi wzrost uprawy kukurydzy, przede wszystkim z przeznaczeniem na paszę dla bydła.
Przeciętny chemiczny skład kukurydzy — 4—6% tłuszcz, 10 — 12% ciała białkowe, błonnik 2—3%, sole mineralne ok. 1,5% skrobia 65—68%.
Ryż występuje w dwóch odmianach — nizinnej i wyżynnej. Nizinny uprawiany jest na polach specjalnie nawodnionych, wyżynny tak jak inne zboża. Głównymi terenami uprawy ryżu są Chiny i Indonezja. W Europie ryż uprawiany jest w bardzo małych ilościach (Włochy). Ryż ma barwę białą, bywa również zabarwiony czerwonawo.
Przeciętny skład chemiczny ryżu (łuszczonego) — woda 12%, ciała białkowe — 7,2% , tłuszcze — 2% , węglowodany — 76,8%, błonnik — 1%, składniki mineralne — 1%.